Του Δημήτρη Πετσέτα
Την έχω ακούσει πολλές φορές αυτή την ερώτηση. Πολλοί άνθρωποι έμαθαν να βάζουν ταμπέλες και δυσκολεύονται να καταλάβουν ότι υπάρχουν κάποιοι – λίγοι, δυστυχώς – οι οποίοι δεν είναι δεδομένοι, η σκέψη τους είναι πάντα φρέσκια και δεν έχουν έτοιμο κάποιο στοκ φυλαγμένο στο… ψυγείο.
Εμείς, που ήμασταν παιδιά στη δικτατορία και ανδρωθήκαμε στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, έχουμε αρκετές παραστάσεις. Ακούσαμε πολλά από τους μεγαλύτερους που έζησαν τον πόλεμο και την πείνα, που ένιωσαν τον εθνικό διχασμό και τις διώξεις στο τομάρι τους, που είδαν τη φρίκη του εμφυλίου πολέμου με τα μάτια τους. Είδαμε και βλέπουμε αρκετούς από αυτούς να μένουν προσκολλημένοι σε εκείνη την εποχή, είδαμε άλλους να μετανιώνουν για τις επιλογές τους και να γυρίζουν σελίδα.
Η ζωή προχωρά και ο κόσμος αλλάζει κάθε μέρα. Οι ματιές στο παρελθόν είναι χρήσιμες για την εμπειρία που μας προσφέρουν. Είναι απαραίτητες, όπως είναι και οι ματιές στον εσωτερικό καθρέφτη του αυτοκινήτου όταν οδηγούμε στην ευθεία και στους πλαϊνούς καθρέφτες όταν πρόκειται να αλλάξουμε διαδρομή ή κατεύθυνση. Όμως, το βλέμμα μας πρέπει να ατενίζει μπροστά και μακριά, για να έχουμε σχέδιο και προοπτική, να βλέπει αριστερά και δεξιά, για να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε ό,τι απρόοπτο μπορεί να προκύψει.
Δεν έχω καθαρή εικόνα για το σόι του πατέρα μου, επειδή αυτός αναγκάστηκε να φύγει από το χωριό του όταν ήταν 13χρονο παιδί, με την πείνα του 1941. Από όσα ξέρω, ήταν φιλήσυχοι άνθρωποι και δεν είχαν βρεθεί σε κάποια από τις αντιμαχόμενες πλευρές στα μαύρα χρόνια του εθνικού διχασμού. Αντίθετα, το σόι της μάνας μου – στο ευρύτερο περιβάλλον του οποίου μεγάλωσα – ήταν ενταγμένο στο Ε.Α.Μ. και στον Ε.Λ.Α.Σ. Είχαν ενεργό συμμετοχή στον εμφύλιο, με διώξεις και καταδίκες, με ξυλοδαρμούς και εξορίες. Η μάνα μου, ένα 16χρονο κορίτσι όταν ξεκίνησε ο εμφύλιος σπαραγμός, ήταν – κατ’ εντολήν των μεγαλυτέρων – μέλος του συνεργείου, το οποίο έσκαβε μέσα στο μαντρί τους για να φτιάξει υπόγεια αποθήκη για τον οπλισμό των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ.
Γεννήθηκα το 1956 και μέχρι το πραξικόπημα του 1967 δεν είχα ακούσει πολιτική συζήτηση στο σπίτι μας, ούτε σε κάποιο συγγενικό σπίτι. Στα χρόνια που ακολούθησαν, άκουγα κάποιους ψιθύρους των μεγάλων που μιλούσαν για το καθεστώς των συνταγματαρχών, αλλά δεν έτυχε να ακούσω κάτι εντυπωσιακό και αξιόλογο, τόσο ώστε να αποτυπωθεί στη μνήμη μου. Συγκράτησα μόνον την αυστηρή και συχνά επαναλαμβανόμενη εντολή των γονιών μου: να μην ανακατεύεστε και να μη μιλάτε για τα πολιτικά… δεν θέλουμε τραβήγματα, δεν είναι καλά τα πράματα… όταν μεγαλώσετε, θα καταλάβετε.
Μεγαλώνοντας κάτι αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε. Κάποιος συμμαθητής – που ήταν από χωριό και έμενε μόνος, σε ένα νοικιασμένο δωμάτιο – έβαλε να ακούσουμε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη όταν κάναμε κοπάνα απ’το σχολείο και πήγαμε στο σπίτι του. Ένας άλλος είχε ραδιόφωνο και συντονίστηκε στη Deutsche Welle, τις μέρες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Οι γονείς μου και οι άνθρωποι στο στενό μας περιβάλλον έδειχναν ιδιαίτερα ανήσυχοι. Οι μεγάλοι μας έδιωχναν από το δωμάτιο όταν άρχιζαν να μιλάνε και εμείς προσπαθούσαμε να κρυφακούσουμε. Με αυτά και με εκείνα μπήκαμε σιγά-σιγά στο νόημα.
Αποφοίτησα από το εξατάξιο Γυμνάσιο το καλοκαίρι της μεταπολίτευσης και το φθινόπωρο βρέθηκα ως πρωτοετής φοιτητής στην Αθήνα. Βουλευτικές εκλογές, οι πρώτες μετά από 9 χρόνια, στις 17 Νοεμβρίου και δημοψήφισμα για την επίλυση του πολιτειακού στις 8 Δεκεμβρίου. Χαμπάρι δεν πήραμε πότε έφτασαν τα Χριστούγεννα εκείνης της χρονιάς.
Δώστε τη χούντα στο λαό, έξω για πάντα από το ΝΑΤΟ, φονιάδες των λαών-Αμερικάνοι… Αυτά ακούγαμε και αυτά φωνάζαμε, μόλις βγήκαμε από τα πολιτικά μας γεννοφάσκια. Και δεν μείναμε σε αυτά, αφού – περνώντας οι μήνες και τα χρόνια – το μενού εμπλουτίστηκε… ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο, η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες, ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά, έξω οι βάσεις του θανάτου, έξω τώρα οι Αμερικάνοι, Ελλάδα-Κύπρος-Παλαιστίνη… Αμερικάνος δεν θα μείνει, το Πολυτεχνείο ήταν η αρχή… θα ‘ρθει και η σειρά του Καραμανλή, νόμος είναι το δίκιο του εργάτη, όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων και τόσα άλλα.
Συζητήσεις επί συζητήσεων, με εντάσεις και με συνθήματα στα γεμάτα αμφιθέατρα, μαζικές και γεμάτες παλμό οι διαδηλώσεις, ατέλειωτες οι ώρες των συνελεύσεων… Δεν έφταναν τα δικά μας, είχαμε να λύσουμε και τα διεθνή προβλήματα (την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, τον πόλεμο του Βιετνάμ, τον πόλεμο στην Αγκόλα κλπ). Διασπάσεις και κόντρα διασπάσεις στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς και όχι μόνον, καθώς υπήρχαν ορθόδοξοι και αναθεωρητές, αριστεριστές αλλά και αναρχικοί, κάποιοι που ήταν με τον Μάο και άλλοι με τον Εμβέρ Χότζα… Γινόταν κυριολεκτικά το “έλα να δεις”.
Όσοι ζήσαμε αυτά τα χρόνια και ζυμωθήκαμε σε αυτό το περιβάλλον, κάναμε πολλές σκέψεις και συνεχίζουμε να κάνουμε. Κάποιοι επέλεξαν τις σημαίες και έμειναν πιστοί σε αυτές, άλλοι από ιδιοτέλεια και άλλοι επειδή έτσι νιώθουν συνεπείς με τον εαυτό τους. Δεν ανήκω σε καμία από αυτές τις ομάδες. Η πρώτη, η ομάδα της ιδιοτέλειας, δεν ταιριάζει στον χαρακτήρα μου, ούτε στις αρχές που πήρα από τους γονείς και από τους δασκάλους μου. Στη δεύτερη ομάδα βρέθηκα για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, προσπάθησα όμως να μην αφομοιωθώ και τα κατάφερα. Ήταν πολύ δύσκολο για μένα να βλέπω τους τσανακογλείφτες να προωθούνται σε καίριες και ηγεμονικά αμειβόμενες θέσεις, την αξιοκρατία να απουσιάζει παντελώς και τον φιλοτομαρισμό να αποτελεί στάση ζωής.
Η αξιοπρέπεια είναι μέρος της αμοιβής μας, φίλες και φίλοι… Το έμαθα από τους γονείς μου, το μετέδωσα στα παιδιά και στους μαθητές μου. Η ελευθερία του ατόμου δεν είναι όρος κενός περιεχομένου. Είναι οξυγόνο για μένα, δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, παθαίνω ασφυξία. Έχοντας παρακολουθήσει τις πολιτικές αντιπαραθέσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Ανδρέα Παπανδρέου, του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, του Γεωργίου Μαύρου, του Ηλία Ηλιού, του Λεωνίδα Κύρκου, του Χαρίλαου Φλωράκη, του Κωστή Στεφανόπουλου και τόσων άλλων, δεν μπορώ να συμβιβαστώ με κάθε ανθρωπάκι που παριστάνει τον πολιτικό αρχηγό, ενώ έχει τεράστιο έλλειμμα πολιτικών γνώσεων και δεν διαθέτει ούτε τον στοιχειώδη πολιτικό πολιτισμό.
Αν απαντούσα αυθόρμητα στο αρχικό ερώτημα, θα έλεγα – κάνοντας δηκτικό χιούμορ – ότι “δεν το παίζω… δεν είχα ποτέ καλές σχέσεις με αυτό το σπορ”, με όποιο υπονοούμενο θα μπορούσε να του αποδώσει κάποιος, όταν το ακούει. Όμως, επειδή θέλω να είμαι απολύτως σαφής και ξεκάθαρος, θα πω ότι παρατηρώ με μεγάλη προσοχή τα πάντα, σκέφτομαι πολύ και εκφράζομαι ελεύθερα, χωρίς δεσμεύσεις και χωρίς αγκυλώσεις. Η δική μου σημαία γράφει: δεν με ενδιαφέρουν τα πρόσωπα και τα κόμματα… με ενδιαφέρει πώς μπορεί να είναι καλύτερο το αύριο για την Ελλάδα και για τους συμπολίτες μου, για τα παιδιά και για τα εγγόνια μου.
